Parlamenti i parë dhe Republika (1918-1928)
Përfundimi i Luftës së Madhe solli nevojën e vendosjes së një rendi të ri botëror. Kështu, fuqitë aleate fituese të luftës, iniciuan në Paris Konferencën e Paqes (18 janar 1919 – 10 prill 1920).
Ndërkohë me nxitjen e Italisë një kongres me pjesëmarrjen e rreth 50 delegatëve nga trevat të ndryshme të vendit ishte mbledhur në Durrës më 25 dhjetor 1918-ës. Ky kongres kishte zgjodhur një qeveri të përkohshme me 14 anëtarë dhe gjithashtu kishte formuar edhe një Pleqësi (senat), si organ këshillues i qeverisë. Në krye të kësaj qeverie u zgjodh Turhan pashë Përmeti i cili paraqiti edhe kërkesat e qeverisë shqiptare drejtuar Konferencës së Paqes.
Konferenca e Parisit u thirr për të përcaktuar kushtet e paqes pas Luftës së Parë Botërore. Megjithëse morën pjesë gati tridhjetë vende, përfaqësuesit e Mbretërisë së Bashkuar, Francës, Shteteve të Bashkuara dhe Italisë u bënë të njohur si "Katër të mëdhenjtë" dhe dominuan procedurat e riformulimit të Traktatit të Versajës. Shqipëria, për shkak të amullisë së brendshme, ambicieve të politikanëve të saj, si edhe mungesës së kohezionit politik, u përfaqësua në këtë konferencë me pesë delegacione të ndryshme: Delegacioni i Qeverisë së Durrësit, Delegacioni i Vatrës nga diaspora në SHBA, Kolonia e Stambollit, Kolonia e Rumanisë dhe Esat pashë Toptani.
Në shkurt 1919 kryeministri Turhan pashë Përmeti në memorandumet e tij drejtuar Konferencës së Paqes theksonte kërkesën “për të pasur një Shqipëri të shqiptarëve në kufijtë qi i ka falur Zoti, deri aty ku flitet shqip”. Përplasjet dhe mosmarrëveshjet mes delegacioneve të ndryshme shqiptare thuajse vunë në rrezik Pavarësinë e Shqipërisë dhe sidomos tërësinë e saj territoriale të rrezikuar prej Italisë dhe fqinjëve ballkanikë, materializuar me marrëveshjen Titoni-Venizellos, nënshkruar po në Paris, për copëtimin e trojeve të Shqipërisë ‘londineze’. Kur ky traktat u bë i njohur në Shqipëri, shkaktoi një valë zemërimi antiitaliane që kulmoi me mbledhjen e Kongresit të Lushnjës, më 21 janar 1920. Kryetar i Kongresit u caktua Aqif pashë Elbasani. Në përfundim, Kongresi mori tri vendime të rëndësishme politike.
Kongresi nuk u pajtua me projektet e Konferencës së Paqes që cënonin pavarësinë dhe tërësinë territoriale të vendit, duke u shprehur për pavarësinë e plotë të Shqipërisë.
Kongresi miratoi aktin kushtetues ku sanksionohej sovraniteti i plotë i shtetit shqiptar, i përfaqësuar nga ‘Këshilli i Naltë’ prej katër anëtarësh, të katër besimeve në Shqipëri, të cilët përfaqësonin kolegjialisht kryetarin e shtetit shqiptar.
Kongresi vendosi rrëzimin e ‘Qeverisë së Durrësit’, duke e vlerësuar antikombëtare veprimtarinë e saj dhe zgjodhi një qeveri të re të kryesuar nga Sulejman Delvina.
Kongresi i Lushnjës shpalli kryeqytet provizor të Shqipërisë Tiranën. Qeveria e kryeministrit Delvina u vendos në Tiranë më 11 shkurt 1920. Qyteti i parë që iu bashkua qeverisë së Tiranës ishte Shkodra (11 mars 1920), e cila u pasua nga Korça (26 maj 1920). Pas luftës heroike të Vlorës forcat shqiptare larguan prej qytetit dhe rrethinave të tij trupat italiane të dislokuara aty që më 1914. Sipas Protokollit italo- shqiptar të 2 gushtit të vitit 1920 trupat italiane u larguan nga Shqipëria më 3 shtator 1920.
Më 17 dhjetor 1920 Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve.
Zgjedhjet e prillit të vitit 1921 shënuan fillimin e jetës parlamentare në Shqipëri.
Në harkun kohor 1920–1924, prej krizave të vazhdueshme politike erdhën dhe ikën 12 qeveri dhe kryeministra të ndryshëm. Ndër ta spikat Ahmet Zogu, Shefqet bej Vërlaci, Pandeli Evangjeli, të cilët janë edhe protagonistët kryesorë të jetës politike shqiptare në periudhën mes dy luftërave botërore.
Më 10 qershor 1924 vritet Avni Rustemi, një eksponent radikal opozitar, kundërshtar i kryeministrit Ahmet Zogu. Ngjarja u bë shkas për fillimin e një kryengritjeje të armatosur nga ana e opozitës, e cila u shtri në gjithë Shqipërinë.
E njohur në historiografinë komuniste si ‘Revolucioni demokratiko-borgjez i qershorit’, kjo lëvizje e armatosur përfundoi me marrjen e Tiranës më 10 qershor 1924 dhe formimin e një qeverie të re (16 qershor 1924), me kryeministër peshkopin Fan Stilian Noli. Programi utopik i kësaj qeverie, reformat e propozuara, por të pazbatuara, si dhe mosnjohja e saj në arenën ndërkombëtare për shkak të marrjes së pushtetit me dhunë, shënuan edhe jetën e shkurtër të qeverisë së Fan Nolit.
Aventura politike e Fan Nolit dhe e qeverisë së tij përfundon me hyrjen e trupave të Ahmet Zogut në Tiranë më 24 dhjetor 1924.
Viti 1925 fillon me ndryshimin e formës së qeverisjes; më 25 janar 1925 Asambleja Kushtetuese e zgjedhur në vitin 1925 shpall Ahmet Zogun President të Republikës Shqiptare.
Shpallja e Republikës Shqiptare dhe miratimi i statutit të saj ishin një hap i rëndësishëm në konsolidimin e shtetit shqiptar. Në periudhën e Republikës së Parë u ndërmorën një sërë reformash, si krijimi i Bankës Kombëtare Shqiptare, e cila emetoi kartëmonedhën dhe monedhën shqiptare, nënshkrimi i konventës me shoqërinë SVEA (Societa per lo Sviluppo Economico Albania) për financimin e punëve publike në Shqipëri, si edhe krijimi i kodit penal dhe civil në janar të 1928, vitit të fundit të Republikës Shqiptare.
Përfundimi i Luftës së Madhe solli nevojën e vendosjes së një rendi të ri botëror. Kështu, fuqitë aleate fituese të luftës, iniciuan në Paris Konferencën e Paqes (18 janar 1919 – 10 prill 1920).
Ndërkohë me nxitjen e Italisë një kongres me pjesëmarrjen e rreth 50 delegatëve nga trevat të ndryshme të vendit ishte mbledhur në Durrës më 25 dhjetor 1918-ës. Ky kongres kishte zgjodhur një qeveri të përkohshme me 14 anëtarë dhe gjithashtu kishte formuar edhe një Pleqësi (senat), si organ këshillues i qeverisë. Në krye të kësaj qeverie u zgjodh Turhan pashë Përmeti i cili paraqiti edhe kërkesat e qeverisë shqiptare drejtuar Konferencës së Paqes.
Konferenca e Parisit u thirr për të përcaktuar kushtet e paqes pas Luftës së Parë Botërore. Megjithëse morën pjesë gati tridhjetë vende, përfaqësuesit e Mbretërisë së Bashkuar, Francës, Shteteve të Bashkuara dhe Italisë u bënë të njohur si "Katër të mëdhenjtë" dhe dominuan procedurat e riformulimit të Traktatit të Versajës. Shqipëria, për shkak të amullisë së brendshme, ambicieve të politikanëve të saj, si edhe mungesës së kohezionit politik, u përfaqësua në këtë konferencë me pesë delegacione të ndryshme: Delegacioni i Qeverisë së Durrësit, Delegacioni i Vatrës nga diaspora në SHBA, Kolonia e Stambollit, Kolonia e Rumanisë dhe Esat pashë Toptani.
Në shkurt 1919 kryeministri Turhan pashë Përmeti në memorandumet e tij drejtuar Konferencës së Paqes theksonte kërkesën “për të pasur një Shqipëri të shqiptarëve në kufijtë qi i ka falur Zoti, deri aty ku flitet shqip”. Përplasjet dhe mosmarrëveshjet mes delegacioneve të ndryshme shqiptare thuajse vunë në rrezik Pavarësinë e Shqipërisë dhe sidomos tërësinë e saj territoriale të rrezikuar prej Italisë dhe fqinjëve ballkanikë, materializuar me marrëveshjen Titoni-Venizellos, nënshkruar po në Paris, për copëtimin e trojeve të Shqipërisë ‘londineze’. Kur ky traktat u bë i njohur në Shqipëri, shkaktoi një valë zemërimi antiitaliane që kulmoi me mbledhjen e Kongresit të Lushnjës, më 21 janar 1920. Kryetar i Kongresit u caktua Aqif pashë Elbasani. Në përfundim, Kongresi mori tri vendime të rëndësishme politike.
Kongresi nuk u pajtua me projektet e Konferencës së Paqes që cënonin pavarësinë dhe tërësinë territoriale të vendit, duke u shprehur për pavarësinë e plotë të Shqipërisë.
Kongresi miratoi aktin kushtetues ku sanksionohej sovraniteti i plotë i shtetit shqiptar, i përfaqësuar nga ‘Këshilli i Naltë’ prej katër anëtarësh, të katër besimeve në Shqipëri, të cilët përfaqësonin kolegjialisht kryetarin e shtetit shqiptar.
Kongresi vendosi rrëzimin e ‘Qeverisë së Durrësit’, duke e vlerësuar antikombëtare veprimtarinë e saj dhe zgjodhi një qeveri të re të kryesuar nga Sulejman Delvina.
Kongresi i Lushnjës shpalli kryeqytet provizor të Shqipërisë Tiranën. Qeveria e kryeministrit Delvina u vendos në Tiranë më 11 shkurt 1920. Qyteti i parë që iu bashkua qeverisë së Tiranës ishte Shkodra (11 mars 1920), e cila u pasua nga Korça (26 maj 1920). Pas luftës heroike të Vlorës forcat shqiptare larguan prej qytetit dhe rrethinave të tij trupat italiane të dislokuara aty që më 1914. Sipas Protokollit italo- shqiptar të 2 gushtit të vitit 1920 trupat italiane u larguan nga Shqipëria më 3 shtator 1920.
Më 17 dhjetor 1920 Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve.
Zgjedhjet e prillit të vitit 1921 shënuan fillimin e jetës parlamentare në Shqipëri.
Në harkun kohor 1920–1924, prej krizave të vazhdueshme politike erdhën dhe ikën 12 qeveri dhe kryeministra të ndryshëm. Ndër ta spikat Ahmet Zogu, Shefqet bej Vërlaci, Pandeli Evangjeli, të cilët janë edhe protagonistët kryesorë të jetës politike shqiptare në periudhën mes dy luftërave botërore.
Më 10 qershor 1924 vritet Avni Rustemi, një eksponent radikal opozitar, kundërshtar i kryeministrit Ahmet Zogu. Ngjarja u bë shkas për fillimin e një kryengritjeje të armatosur nga ana e opozitës, e cila u shtri në gjithë Shqipërinë.
E njohur në historiografinë komuniste si ‘Revolucioni demokratiko-borgjez i qershorit’, kjo lëvizje e armatosur përfundoi me marrjen e Tiranës më 10 qershor 1924 dhe formimin e një qeverie të re (16 qershor 1924), me kryeministër peshkopin Fan Stilian Noli. Programi utopik i kësaj qeverie, reformat e propozuara, por të pazbatuara, si dhe mosnjohja e saj në arenën ndërkombëtare për shkak të marrjes së pushtetit me dhunë, shënuan edhe jetën e shkurtër të qeverisë së Fan Nolit.
Aventura politike e Fan Nolit dhe e qeverisë së tij përfundon me hyrjen e trupave të Ahmet Zogut në Tiranë më 24 dhjetor 1924.
Viti 1925 fillon me ndryshimin e formës së qeverisjes; më 25 janar 1925 Asambleja Kushtetuese e zgjedhur në vitin 1925 shpall Ahmet Zogun President të Republikës Shqiptare.
Shpallja e Republikës Shqiptare dhe miratimi i statutit të saj ishin një hap i rëndësishëm në konsolidimin e shtetit shqiptar. Në periudhën e Republikës së Parë u ndërmorën një sërë reformash, si krijimi i Bankës Kombëtare Shqiptare, e cila emetoi kartëmonedhën dhe monedhën shqiptare, nënshkrimi i konventës me shoqërinë SVEA (Societa per lo Sviluppo Economico Albania) për financimin e punëve publike në Shqipëri, si edhe krijimi i kodit penal dhe civil në janar të 1928, vitit të fundit të Republikës Shqiptare.