Rreth Fototekës

Fondacioni “Art & History” është një organizatë jofitimprurëse, joqeveritare, që ka si qëllim të krijojë një hapësirë të re dhe të ndryshme për krijimin artistik dhe qasjen teorike mbi të. Veprimtaritë kryesore të tij janë zbulimi, arkivimi dhe hulumtimi i vlerave kulturore të së shkuarës. Pjesë e këtij misioni është edhe projekti FOTOTEKA, i cili përpiqet të gjejë, mbledhë dhe të publikojë trashëgiminë fotografike në territoret shqiptare nga fundi i shekullit XIX deri në fund të regjimit totalitar.

Në fund të viteve 1990 e në vazhdim, një grup i vogël koleksionistësh shqiptarë, pasionantë të fotografisë, kureshtarë të teknikave dhe proceseve të hershme të saj, e ndoca të ndjeshëm për të kaluarën historike të vendit, sidomos atë nga kapërcyelli i epokës osmane drejt krijimit të shtetit modern kombëtar e gjer në instalim të regjimit totalitar - falë pasionit dhe natyrës së tyre të kujdesshme - mblodhën me durim mijëra fotografi dhe negativë në një sërë mediesh dhe formatesh nga autorë vendës dhe të huaj. Më pas, me kërkesën tonë, tërë këtë material të çmuar fotografik e vunë në dispozicion të Fondacionit “Art & History”, i cili me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës i dha jetë projektit FOTOTEKA, duke i bërë këto koleksione të rralla dhe krejt të panjohura të disponueshme për t’u kundruar dhe studiuar falas për publikun.

Si rezultat, lënda e digjitalizuar nga koleksionet fotografike përmbledh rreth 7 mijë imazhe: printe në albuminë, pllaka xhami, diapozitivë (të përdorur për projektorët e hershëm, të njohur si ‘fenerë magjikë’), negativë në letër, filma, printe origjinale dhe rreth 40 albume fotografike. Këto albume përmbajnë imazhe nga Lufta e Parë Botërore, ndërtimet e trupave italiane në ishullin e Sazanit (1918 -1922) në qytetin e Vlorës ( 1916 – 1920), ndërtimi i portit të Durrësit (1929-1932), vizitat e kontit Galeazzo Ciano (1938), pelegrinazhi në ‘Kuotën 731’, Rehovë, Skrapar në kujtim të Luftës Italo -Greke (1941) etj. Të pranishme janë edhe albumet propagandistike të periudhës komuniste, që ilustrojnë ndërtimin e hekurudhës së parë Durrës – Peqin (1947), ndërtimin e Kombinatit të Tekstileve ‘Stalin’ (1951), ndërtimin e hidrocentralit ‘Lenin’ (1951) e duke vazhduar më tej me albumet dhuratë për diktatorin Enver Hoxha.

Ky digjitalizim na lejon t’u qasemi narrativave unike personale të fotografëve që jetuan dhe punuan në epoka të ndryshme në Shqipëri. Këto koleksione të rralla hedhin dritë mbi mënyrat e jetesës së njerëzve të ndryshëm që jetuan dhe punuan në këto territore rreth një shekull më parë, zakonet, besimet dhe traditat e tyre. Ato na rrëfejnë kaza dhe fshatra, vendës të spikatur dhe të panjohur, arkitekturën historike, fatkeqësitë e pësuara natyrore, peizazhet urbane në transformim të thellë e të vazhdueshëm si edhe fotokronikat ndërtimore që shtrihen nga Lufta e Madhe gjer në periudhën e regjimit totalitar.

Rreth 2000 negativët në pllaka xhami, qindra negativë të tjerë në letër apo film, pjesë e këtyre koleksioneve, u digjitalizuan dhe u kthyen në imazhe pozitive për të lehtësuar aksesin në përmbajtjen e tyre. Materiali i digjitalizuar përmban fotografi nga fundshekulli XIX gjer në mesin e shekullit XX dhe çdo imazh është plotësuar me përshkrime, vite dhe teknika në formën e skedave digjitale.

Digjitalizimi i produkteve të tilla të larmishme – nga carte de visite me madhësi xhepi te panoramat e gjata me pjesë – paraqiste sfida të ndryshme. Panorama si ajo gjashtëpjesëshe e Vlorës, apo ato të ishullit të Sazanit, të portit të Durrësit apo të Tiranës, kërkonin ‘qepje’ digjitale të pjesëve me perspektiva të ndryshme për të përftuar pamjet e plota panoramike dhe imponuese të horizonteve të qyteteve tona mes dy luftërave botërore. Tani këto pamje të bashkuara mund të shijohen në ekran në tërësinë e tyre.

Për identifikimin e fotografëve, përveç vulave të përdorura prej tyre, të cilat i hasim në disa gjuhë: greqisht, rumanisht, shqip dhe italisht, është përdorur edhe një mënyrë tjetër e tërthortë, por gjithsesi efikase, përcaktimi i autorëve përmes fondaleve të studiove të tyre ose sfondeve lëvizëse që përdornin gjatë udhëtimeve, kjo kryesisht për imazhe që i takojnë fundshekullit XIX deri në prag të Luftës së Parë. Ndërsa për identifikimin e personazheve apo ngjarjeve të pasqyruara nëpër foto, veç shënimeve të ndryshme që u gjetën pas fotografive, kryesisht në osmanisht, greqisht dhe italisht (të përkthyera), aty ku këto shënime mungonin, atribuimin e hamendësuar të personazheve dhe ngjarjeve e kemi vendosur në referencë dhe konsultë me botime të ndryshme të vjetra e të reja, vendëse dhe të huaja.

Fototeka është një projekt që kërkon në vijimësi përpunim dhe përmirësim të vëmendshëm, ndaj mirëpresim sinjalizimet e të gjithë atyre që pikasin pasaktësi në interpretimet aktuale të fotografive, si dhe ftojmë këdo që mund të na japë të dhëna të mëtejme të na kontaktojë pa ngurruar.

Falënderojmë Ministren e Kulturës, znj. Elva Margariti, që me entuziazëm iu bashkua idesë sonë për ngritjen e kësaj fototeke.

Falënderojmë koleksionistët Kozma Dashi, Vasil Xhitoni, Vaster Dhima, Petrit Ristani, Rozeta Mio, Marie Gusho (Poradeci), Ardian Asllani, Ina Cici, Tanush Frashëri dhe, veçanërisht, Bashkinë e Kolonjës, e cila pranoi ftesën e fondacionit për t’u bërë pjesë e këtij projekti me koleksionin e saj të fotografit Dhimitër Vangjeli.

Kurator dhe drejtor i projektit Rubens Shima

Tekstet hyrëse, biografitë e fotografëve dhe diçiturat nga Rubens Shima

Përkthimi i teksteve, biografive dhe diçiturave nga Parid Teferiçi

Përkujdesja grafike, Ina Cici

Konsulent i jashtëm për qartësimin e periudhave historike dhe përmbajtjeve të fotografive, Kozma Dashi, Ahilino Palushi,Tanush Frashëri

Mbështetën projektin: Ministria e Kulturës, Fondacioni 'Art & History'