Fototeka | Collection

PIETRO MARUBI

“Në zanafillë të fotografisë në Shqipëri kemi Pietro Marubin (ose Marubbi), një italian që kërkonte strehim në Shqipëri në 1863-1864”, shkruante Gérard Girard në artikullin e tij “Notes on early photography in Albania”, botuar në korrik 1982 në revistën “History of Photography”. Ndërsa sipas Muzeut të Fotografisë “Marubi”, studioja është hapur më 1856. Duke anashkaluar debatin për datën e çeljes së punishtes së parë, apo të shkrepjes së fotografisë së parë, për jetën e Pietro Marubit i referohem Girard-it, meqenëse bazohet në bisedat e zhvilluara në Shkodër në vjeshtë të 1980-s me Gegë Marubin, pinjollin e fundit të dinastisë Marubi.

Pietro Marubi lind më 1834 në Piacenza, në këtë kohë pjesë e Dukatit të Parmës. Për fëmijërinë e tij dihet fare pak. Diku në gjysmën e dytë të shekullit XIX, arratiset nga Italia, pas akuzave për përfshirje në atentatin ndaj një fisniku italian, dhe kërkon strehim në viset shqiptare të Perandorisë Osmane. Fillimisht orvatet të qëndrojë në ishullin e Korfuzit, por pasi has vështirësi, niset për në qytetin e Vlorës. Qëndron për rreth një vit në Vlorë dhe gjatë kësaj kohe krijon lidhje me komunitetin e tregtarëve qytetas, ku përmes një identiteti të rremë, ia del të ushtrojë profesionin e arkitektit dhe dekoratorit. Një vit më pas, përmes një letre rekomandimi të një miku, niset për në Shkodër, qytet i populluar pjesërisht nga katolikë dhe me një komunitet të vogël italianësh të mbledhur ndër vite. Në këtë kohë Shkodra është qendra e vërtetë ekonomike dhe tregtare e arealit shqiptar. Aty gjen punë dhe vendoset përfundimisht.

Në Shkodër fillimisht ushtron zanatin e tij të arkitektit, piktorit dhe dekoratorit, ndërsa fotografinë e praktikon thjesht për kënaqësi vetjake. Kur vë re se fotografia është ende e panjohur në qytet, vendos ta përdorë atë për qëllime tregtare, duke u bërë kështu i pari ushtrues i zejes së fotografisë në Shqipëri. Gjatë kësaj kohe, puna me fotografinë ecën mbroth për Pietro Marubin. Punishtja, e cila merret jo vetëm me fotografinë, njohur me emrin “Marubbi”, me kalimin e viteve fiton reputacion në qytet, duke shenjuar kështu edhe fillesën e dinastisë së shquar Marubi, e cila vijon për disa breza. Në Shkodër rehatohet në një shtëpi me qira ku punëson Rrok Kodhelin, një malësor nga fshati Kodhel, buzë fushës së Zadrimës, si bahçevan për kopshtin e shtëpisë së tij. Dy burrat me kalimin e kohës lidhin miqësi. Rroku bëhet ndihmësi i tij dhe merr shpesh me vete për ndihmë djalin e madh, Matinë. Me kërkesën dhe ndihmën e Pietros djaloshi Mati, vetëm 15 vjeç niset në Trieste, asokohe pjesë e Perandorisë Austro-Hungareze, si çirak për të nxënë zejen e fotografisë në studion fotografike “Sebastianutti & Benque”, e cila gëzonte një farë reputacioni. Pas disa vitesh praktikë në Trieste, Mati i cili kishte përvetësuar zanatin e të fotografuarit kthehet në Shkodër dhe punon fare pak së bashku me Pietron në studion e tij, por fatkeqësisht vetëm disa muaj pas kthimit vdes (nga tuberkulozi) në moshën 19-vjeçare. Kështu, djali i dytë i Rrokut, Keli do të zërë vendin e Matisë, duke ndjekur të njëjtin itinerar të marrjes së zanatit, në studion “Sebastianutti & Benque” në Trieste. Pas një ose dy vjetësh qëndrimi atje, Keli, tashmë me një farë përvoje, kthehet në Shkodër dhe punon me Pietron në studion e përbashkët. Pietro Marubi vdes në vitin 1903 dhe natyrshëm ia dorëzon biznesin e fotografisë Kelit, i cili më pas do t’ia kalojë të birit, Gegës. Të dy fotografët adoptuan mbiemrin Marubi, për të kujtuar dhe nderuar Pietro Marubin, pionierin e parë të fotografisë shqiptare.

Periudha intensive e aktivitetit fotografik të Pietro Marubit shtrihet kryesisht nga viti 1864 – 1890. Printet më të hershme të tij janë të formatit ‘carte de visite’, në letër albumine dhe të ngjitura në karton, në pjesën e pasme të të cilave shkruhet në osmanisht dhe italisht “Marubi P. fotografo in Scutari d’Albania”, por edhe me emrin e plotë të tij “Pietro Marubbi fotografo Scutari d’Albania”. Këto printe janë bërë rreth viteve 1870-1875. Personazhet e fotografuara, më së shumti u përkasin shtresës së pasur qytetase, të cilët të mahnitur nga magjia e fotografisë kërkojnë të kenë një portret të vetin si kujtim, vetëm ose me familjarë, adet ky të cilin hëpërhë vetëm kjo shtresë mund t’ia lejojë vetes. I vëmendshëm ndaj tipologjive të larmishme njerëzore që popullojnë atëbotë qytetin oriental, veç shtresës së pasur të tij, mishëruar prej myslimanëve me fustanellat e bardha dhe fesin e kuq me xhufka të gjata blu, katolikëve me benevrekët e zinj dhe fesin e kuq ‘tonus’ mbi krye, grave katolike dhe myslimane në garë se cilat mbulohen më shumë, ai fotografon shpesh edhe malësorët e Veriut. Tërheqja ndaj tyre duhet të ketë qenë e madhe: pamja, armët, tiparet dalluese, veshjet e çuditshme - si të ardhur nga thellësitë e kohërave - me siguri janë premisat e serisë së fotografive të hershme, që rreken të kapin këto pulsime etnografike të shumëllojshme, dhe duke mos u mjaftuar me foton monokrome, ai është i pari që përdor zejen e pikturës për të ngjyrosur fotografitë, me qëllim përjetësimin e këtyre malësorëve të varfër në shkëlqimin e plotë të botës së tyre. Imazhet e zbehta sepie të stampuara në letër albuminë janë ngjyrosur me dorë, duke përdorur bojëra vaji me penel të thatë, e më pas janë lyer me një ose disa shtresa fiksuesi organik, praktikë e njohur këto vite në Europë.

Është krejt e veçantë seria e fotove të ngjyrosura, bërë rreth viteve 1870 - 1880 e malësorëve/eve të Hotit, Shalës, Dibrës, Kodhelit, Lumës, Dukagjinit apo tipologjitë e ndryshme të femrës shkodrane me veshjet e tyre të ndara sipas besimit fetar: myslimane, katolike, ortodokse - pasuria më e madhe e qytetit ballkanik. Janë shëmbëlltyra të sakta të një bote të humbur, realizuar me skrupulozitet të madh, një shartim mes zejes së fotografisë dhe pikturës (paradoksalisht të dyja të reja për qytetin), që rreken të riprodhojnë me besnikëri realitetin, duke mos neglizhuar asnjë hollësi etnografike. Pa dyshim ato janë njëherazi edhe artefaktet e para të pikturës në Shqipëri, e cila do të niste udhë disa vite më pas.

Para do kohësh në tregun e vjetërsirave në Tiranë u zbuluan dy portrete relativisht në gjendje të mirë. Ishin portretet e bashkëshortëve ‘Pashko dhe Shaqe Deda’, shkrepur në Shkodër rreth viteve 1880-1885, printe të përmasave të mëdha për kohën (40 x 28 cm), me shumë gjasë të pikturuar nga Pietro Marubbi, mbresëlënëse për nga cilësia e pikturimit dhe detajet e pasura të veshjeve. Janë ndër të paktat fotografi të pikturuara që kanë mbijetuar gjer në ditët tona, të cilat ndonëse janë realizuar 150 vjet më parë ende na përcjellin plot shkëlqim suazën e kohës. Arkiva e Pietro Marubit gjendet në Muzeun Kombëtar të Fotografisë “Marubi” në Shkodër, ndërsa një pjesë e printeve të tij janë të shpërndara në koleksione të ndryshme brenda dhe jashtë vendit.

Koleksioni i printeve publikohet për herë të parë nga “fototeka.al”.

Rubens Shima

@@@@@@@