Jovan Burda, i njohur si Vani Burda lindi në kazanë e Korçës, atëkohë qendër e rëndësishme e një ndarjeje administrative të Perandorisë Osmane. Në rini, si shumë të rinj të tjerë të këtyre anëve, zgjedh rrugën e mërgimit për arsye ekonomike drejt Rumanisë. Në Bukuresht që prej fillimeve të shekullit XIX ishte vendosur një koloni e rëndësishme shqiptarësh, të cilët në vitin 1884 kishin formuar edhe shoqërinë e tyre patriotike “Drita”, e cila nxirrte edhe gazetën e saj. <br><br>

Arsyet e destinacionit drejt Rumanisë lidhen me të ungjin, kryetarin e famshëm të shoqërisë “Drita”, Nikolla Naçon, ‘kryeveterani i lëvizjes shqiptare në Rumani’, siç e quante Lasgush Poradeci në monografinë e tij ‘Një Fatos i Veteranërisë shqipëtare’, i cili kishte një ndikim të madh në komunitetin e shqiptarëve të atjeshëm.<br><br>

Kështu, me ndihmën e xhaxhait të tij fillimisht angazhohet në punë të ndryshme të shoqatës si edhe në botimin e gazetës ‘Sqipetari’ të Bukureshtit. <br><br>

Zejen e fotografisë e nxë në Rumani në rrethana të panjohura, ndoshta i punësuar si ndihmës në studion e ndonjë fotografi vendës ose si autodidakt, shtyrë nga kërkesat e veprimtarisë së shoqërisë “Drita”. Për të parën herë na shfaqet si fotograf në fillimet e shekullit XX (rreth viteve 1912 -13), kryesisht në shërbim të nevojave të shqiptarëve të Bukureshtit dhe aktiviteteve të tyre. Por nga kjo fazë e hershme e prodhimtarisë së tij fotografike në Rumani, mjerisht nuk ka mbijetuar asgjë, ndaj gjithë materiali fotografik i konsultuar daton nga vitet 1924 e në vazhdim. <br><br>

Diku rreth viteve 1920 rikthehet në vendlindje për arsye që kanë mbetur të paqarta, vendoset në qytetin e Korçës, tashmë pjesë integrale e territorit të shtetit të ri shqiptar, ku jeton dhe punon deri në fund të jetës. <br><br>

Fotografitë më të hershme të Vani Burdës (të njohura gjer më sot) të bëra në Korçë datojnë diku rreth viteve 1924-‘25, kohë kur mendohet të ketë hapur edhe studion e tij modeste ‘Foto – Moderne Vani. A . Burda’, e cila do të ndryshonte emër disa herë. <br><br>

Në këtë kohë në Korçë, veç dyqaneve fotografike ekzistuese ishin hapur edhe studio të tjera me teknologji të përparuar, të cilat kishin krijuar një mjedis konkurrues, gjë që kish përmirësuar ndjeshëm cilësinë e fotografisë dhe perfeksionuar teknikisht atë. Kësisoj, njerëzit mund të zgjidhnin një gamë të gjerë shërbimesh fotografike nga studiot e kushtueshme me printe luksi dhe paspartura të shtrenjta, deri te fotografitë e lira (stampa të thjeshta), sipas xhepit dhe statusit të tyre social, çka shenjoi edhe fillimin e fundit të një brezi të vjetër fotografësh, studiot e të cilëve ishin hapur që në fund të shekullit XIX. Në këtë mjedis konkurrues Burda, i cili më së shumti fotografonte me materiale të lira, kryesisht negativë në letër të markës ‘ILFORD’ (negapos- card format 9 x 14 cm, shpesh të ndara në dysh apo katërsh për të kursyer material), u bë një adresë e njohur për klasën punëtore dhe shtresën e varfër të qytetit, e cila mund të bënte foto për pak para. Pra një studio e thjeshtë, e përshtatur për foto të lira dhe printe të thjeshta (hera-herës të bëra pa cilësi dhe me riskun e djegies së imazhit), pa çudira teknike, zbukurime apo retushime të lëmuara.<br><br>

Më së shumti subjektet e fotografuara u përkasin shtresave të paprivilegjuara dhe atyre fundore të qytetit: punëtorë, shitës, zejtarë, nëpunës të vegjël dhe familjet e tyre, ushtarë, roja katundesh, fshatarë të rrethinave apo grupe të neglizhuara shoqërore. Shpesh njerëzit te fotot e Burdës paraqiten si bartës pasivë të gjendjes së tyre, subjekte të denja për dhembshurinë tonë, fshatarë dhe punëtorë të rreckosur, të varfër, të mjerë - ‘ato qëndrojnë para kamerës si asgjë tjetër veçse bartës shembullorë të vuajtjes së tyre’ nëse perifrazojmë studiuesin e fotografisë Derrick Price. <br><br>

Është e tepërt dhe e pavend të pohojmë se kemi të bëjmë me kronika fotografike të stilit dokumentaresk, me qëllim dokumentimin e jetës së njerëzve të varfër dhe të klasës punëtore – përkundrazi, fotografia për të ishte profesioni, zeja me të cilën siguronte jetesën e tij dhe të familjes, puna rutinë dhe e lodhshme e një fotografi në dyqan, i lodhur nga hallet, depresioni dhe pasiguria për të nesërmen.<br><br>

Janë me mijëra negativët në xham dhe letër, mijëra printe origjinale të formateve të ndryshme të bëra në studio dhe jashtë saj, një prodhimtari e dendur dhe e larmishme që zë fill me krijimin e shtetit modern shqiptar dhe përfundon në vitet e para të regjimit totalitar.<br><br>

Pak e njohur, aspak e studiuar - vepra e Burdës ia vlen të shikohet gjithnjë për shkak të një lidhjeje të fortë mes fotografisë dhe një lloj kërkimi antropologjik të njerëzve, kulturës dhe shoqërisë së kohës, si edhe për mënyrën befasuese të drejtpërdrejtshmërisë me të cilën janë fotografuar subjektet. Shkrepjet që pasqyrojnë shkatërrimet e tërmetit të rënë në Korçë më 1931, galeria e fotoportreteve nga shtresat e margjinalizuara shoqërore (shumica e të cilëve i janë ‘nënshtruar’ fotografimit për efekte dokumentesh të ndryshme) apo seria e portreteve të ushtarëve të gjorë grekë dhe italianë (rreth 300 portrete në negativë letre), bërë në Korçë gjatë Luftës Italo-Greke në vitet 1940 – 1941, janë ndër shembujt më të arrirë të fotografisë dokumentare, pjesë e qenësishme e traditës së historisë fotografike të Shqipërisë.<br><br>

Me vendosjen e regjimit totalitar, thuajse në përfundim të aventurës së pamenduar fotografike gati gjysmëshekullore, i lodhur, i varfëruar dhe nën efektet e një depresioni të vazhdueshëm, heq dorë nga fotografia. Për pak vite punon si cigareshitës në një kioskë të vogël në qendër të qytetit. Vdes në Korçë më 1949. <br><br>

Çfarë ka mundur të mbijetojë nga arkiva e tij (rreth 3.000 negativë, në xham, letër si edhe disa printe origjinale) ruhet sot në Arkivin e Shtetit si dhe në disa koleksione private.<br><br><br><br>

Publikohet thuajse i plotë nga “fototeka.al”.<br><br>

Rubens Shima

@@@@@@@

Fotografitë më të hershme të Vani Burdës të bëra në Korçë datojnë diku rreth viteve 1924-‘25, kohë kur mendohet të ketë hapur edhe studion e tij modeste ‘Foto – Moderne Vani. A . Burda’, e cila do të ndryshonte emër disa herë. ##### ##### #####

Janë me mijëra negativët në xham dhe letër, mijëra printe origjinale të formateve të ndryshme të bëra në studio dhe jashtë saj, një prodhimtari e dendur dhe e larmishme që zë fill me krijimin e shtetit modern shqiptar dhe përfundon në vitet e para të regjimit totalitar.

@@@@@@@

Vani Burda | Vajzë në studio | 1940 | pllakë xhami

@@@@@@@

Vani Burda | Familje nga jugu | rreth 1930 | pllakë xhami