Fototeka | Collection

KOL IDROMENO

Mund të thuhet pa mëdyshje se gjatë gjithë jetës së tij Kolë Idromeno përdori të gjitha zejet e artit pamor. Veç pikturës, profesionit të tij parësor, lëvroi me sukses edhe arkitekturën, skulpturën dhe fotografinë. Si fotograf aktiviteti i tij shtrihet më së shumti nga njëzetvjetëshi i fundit i shekullit XIX deri në përfundim të Luftës së Madhe.

Piktor me cilësi të larta figurative dhe ndjeshmëri të hollë, krijimtaria e tij shënon fillesat e pikturës laike shqiptare. Prodhimtaria e tij e pasur me subjekte urbane, por sidomos fetare, përmes një gjuhe alegorike të mbushur me hollësi etnografike, riprodhon me besnikëri mjedisin social dhe kulturor të qytetit oriental. Me një gjuhë të thjeshtë piktorike, ndonjëherë në kufi të naives, arti i tij përçon vibrimet kulturore dhe sociale të kryeqendrës së Veriut, Shkodrës.

Kolë Idromeno ishte piktori i parë shqiptar që përdori fotografinë si një mënyrë për të mbajtur shënime për realizimin e skicave të tablove të tij.

Nikolla, apo siç njihet kryesisht Kolë Idromeno, u lind në Shkodër më 1860. ‘Idhromenot” ishin një familje shqiptare nga Parga, ku pas rënies së qytetit në duart e Ali pashë Tepelenës ishin shpërngulur fillimisht në Korfuz dhe më pas, rreth vitit 1856, vendosen përfundimisht në Shkodër. Në këtë kohë Shkodra ishte një ndër qytetet e rëndësishme të ‘Perandorisë Osmane europiane’.

Në vogëli, i ati (Arsen Idromeno), duke parë interesin e të birit për artin e shpie te miku i tij, piktori dhe fotografi Pietro Marubi, ku mori edhe mësimet e para për pikturën.

Më pas, me këshillën e Marubit, familja e nis Kolën për të vazhduar studimet për pikturë në Akademinë e Arteve në Venecie, ku sipas Robert Elsie-së “nuk mundi t’i mbijetojë ashpërsisë së formimit formal dhe u dorëzua pas gjashtë muajsh”. Megjithatë, ai mbeti në Venecie dhe punoi për disa vjet si asistent i një piktori venecian. Pas disa vitesh qëndrimi atje kthehet në Shkodër, më 1878.

Pak kohë pas kthimit në vendlindje, rreth vitit 1881, Idromeno punësohet si ndihmës tek studio e miku të familjes fotografit Pietro Marubi.

Gjatë tri viteve ai mëson gjithçka prej mjeshtrit: njohjen dhe përdorimin e aparatit, kohët e ekspozimit për dritën natyrore dhe artificiale, përgatitjen e kimikateve që përdoreshin për zhvillimin e pllakave, ruajtjen e tyre si edhe stampimin në letër. Dy vjet pas largimit nga Pietro, më 1886 Kolë Idromeno hap studion e tij fotografike në katin e parë të shtëpisë së familjes. Puna si fotograf ecën mbroth për Kolën, i cili gjatë kësaj kohe hedh në qarkullim edhe kartonët e personalizuar me logon imprint ‘Nicolo A. Idromeno. Scutari’. Gradualisht ai plotëson studion me fondale të pikturuara, elemente dekorative, mobilie, armë si dhe veshje tradicionale të malësive përreth Shkodrës, një rekuizitë e pasuar, e krijuar për të kënaqur kërkesat e ndryshme të klientelës së studios. Në këtë kohë shkrepjet paraqesin familje të njohura vendëse, ushtarakë, konsuj, tregtarë, por sidomos malësorët e Veriut, të cilët gradualisht kthehen në subjektet e tij të preferuara.

Janë të shumta seritë e kartolinave të prodhuara në Austri dhe Gjermani në vitet 1900 – 1914 me pamje të malësoreve që pozojnë në studio me veshjet e tyre karakteristike. Në fillimet e shekullit XX reputacioni si piktor e fotograf rritet ndjeshëm, ndërsa fotografitë e tij përdoren shpesh nga revistat kryesore europiane për të ilustruar Shqipërinë ende të panjohur.

Të shpeshta janë edhe shkrepjet e bëra jashtë studios, skena të përditshmërisë së qytetit, rrugë, pazare, parakalime dhe banda muzikore të trupave ushtarake të Fuqive të Mëdha të pranishme në Shkodrën e viteve 1913-1914. Fillimi i Luftës së Madhe ishte një kohë e artë për studion e Idromenos. Qyteti ishte dyfishuar prej pranisë së trupave pushtuese austro-hungareze, të cilat kishin rritur ndjeshëm kërkesën për fotografi. Këtyre viteve (1916 – 1918) u përkasin shkrepjet e shumta të ushtarëve dhe oficerëve të armatës austro-hungareze, por edhe të rekrutëve vendës që pozojnë në studion e fotografit. Fundi i luftës shënon një pakësim të prodhimtarisë së Idromenos në lëmin e fotografisë. Shtimi i studiove të reja në qytet, si edhe porositë e shumta në arkitekturë dhe pikturë duhet të kenë ndikuar në kufizimin e aktivitetit të tij fotografik. Nuk ka një kohë të saktë të braktisjes së fotografisë dhe mbylljes së studios, por në fund të viteve 1920 aktiviteti i tij fotografik shuhet plotësisht. Në vitet në vijim Idromeno i kushtohet plotësisht pikturës, zanatit të tij parësor. Vdes në Shkodër më 1939.

Pjesa më e madhe e arkivës së tij, kryesisht negativë në xham, kanë humbur me kalimin e viteve, ndërsa të tjera syresh që mbijetuan vijuan të dëmtohen prej neglizhencës së institucioneve kulturore që i morën në mbrojtje. Për arkivin e tij, që ndodhej në Institutin e dikurshëm të Kulturës Popullore në Tiranë, Gérard Girard në artikullin e tij ‘Notes on early photography in Albania’, botuar në vitin 1982 në revistën ‘History of Photography’ shkruante: ‘Fatkeqësisht, rreth 200 negativë ishin dëmtuar rëndë nga lagështia përpara se të niste konservimi i tyre’.

Sot koleksioni më i madh i Kolë Idromenos (rreth 1280 pllaka xhami) ruhet në Institutin e Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit në Tiranë dhe në pak koleksione private.

Çuditërisht, edhe pse kanë kaluar 84 vjet nga vdekja e këtij pionieri të fotografisë shqiptare, vepra e tij vijon të mbetet e padigjitalizuar dhe e panjohur për publikun.

Rubens Shima

@@@@@@@

Idromeno spikat në fotografinë e kostumeve kombëtare, skenat e zhanrit dhe portretit. Falë përgatitjes si piktor prodhimtaria e tij shfaq një ndjeshmëri të lartë artistike dhe kompozitive.##### ##### ##### Çuditërisht, edhe pse kanë kaluar 84 vjet nga vdekja e këtij pionieri të fotografisë shqiptare, vepra e tij vijon të mbetet e padigjitalizuar dhe e panjohur për publikun.