Fototeka | Collection

KOL MACA

Maca u lind në Shkodër më 1878. Asnjë të dhënë nuk ka për familjen dhe fëmijërinë e tij. Me zejen e fotografisë u njoh në studion e piktorit dhe fotografit Kolë Idromeno ku shërbeu për ca kohë si një ndër ndihmësit e tij. Më pas thuhet se frekuentoi një kurs fotografie në Vjenë. Gjithsesi të dhënat biografike për këtë fazë të hershme janë sporadike dhe vijnë kryesisht prej rrëfimeve të njerëzve. Vështirë të thuash arsyet e zgjedhjes së udhëtimit drejt Austrisë, po aq i mjegullt është edhe vendimi i tij për t’u kthyer në vendlindje dhe për të ushtruar zanatin e fotografit. Në këtë kohë, në Shkodër studiot e Marubit dhe Idromenos ishin në kulmin e aktivitetit të tyre, ndaj çelja e një studioje fotografie nuk duhet të ketë qenë e lehtë për djaloshin e ri.

Megjithatë, përtej vështirësive të hamendësuara, menjëherë pas kthimit nga Viena vijon punën e fotografit ku shpejt fiton klientelë dhe emër në qytet. Mendohet se studion duhet ta ketë hapur rreth viteve të para të shekullit XX (rreth vitit 1905), pavarësisht se aktivitetin fotografik e ka ushtruar shumë më herët se hapja e studios. Në një vulë të hershme të tij (ndoshta më e vjetra e njohur gjer më sot) lexohet: “Kol Mazza Dritshkrues Shkodër”, vulë e cila duhet të jetë përdorur për një kohë mjaft të shkurtër. Pa dyshim, edhe Maca në vazhdën e traditës së Rilindjes Kombëtare të shqipërimit të termave shkencorë, si më herët Kelë Marubi dhe Petro Dhimitri, përdori emrin ‘dritshkrues’ si term zanati.

Gjithsesi kjo tendencë nuk zgjati shumë. Shpejt vula e ‘dritshkruesit’ u zëvendësua me të tjera vula më të përgjithshme, më kozmopolite, të shkruara në gjuhë të huaja, që përziheshin me njëra-tjetrën (italisht, anglisht, frëngjisht). Kështu, në dhjetëvjetëshin e parë të shekullit, krahas rritjes së kërkesës fotografike hasim shpesh edhe një mori vulash të përdorura prej tij: “Kol. Mazza Scutari D’Albanie”, “Kol Mazza Photograph Scutari D’Albanie” apo “Atelier Photographique Kol Mazza Skutari D’Albanie”. Në këtë periudhë puna me fotografinë po ecte mirë për Macën. Subjektet janë të larmishme: njerëz, portrete, familje të pasura, malësorë të varfër, klerikë, ushtarakë, por edhe skena zhanri apo shkrepje të bëra jashtë studios. Ndër më të bukurat imazhe të kësaj periudhe janë muzikantët në oborrin e një shtëpie shkodrane (1905), familja e Filip Jubanit apo fotot para agjencisë së udhëtimit detar ‘Puglia’(1908).

Me vlerë historike është shkrepja e komandantit turk Hasan Riza Pasha (1911), i cili u vra gjatë rrethimit të qytetit më 1913-n. Ai ishte fotografi që dokumentoi rrethimin e qytetit nga trupat malazeze, si dhe një ndër protagonistët e mbulimit fotografik të kësaj ngjarjeje për disa agjenci lajmesh. Maca vijoi aktivitetin në Shkodër deri në vitin 1914. Diku rreth viteve 1915-'16, Maca zhvendoset në Vlorë nga ku na vijnë edhe dëshmitë e para fotografike të tij. Kanë mbetur të paqarta arsyet e kësaj zhvendosjeje drejt qytetit të Vlorës, që në këtë kohë administrohej nga trupat italiane. Atje hap një studio fotografike dhe punon për disa vite.

Pavarësisht se në këtë kohë në Vlorë ushtronte aktivitetin edhe studioja e fotografit italian A. Ciappellano, por dhe fotografë të tjerë pjesë e trupës ushtarake italiane, puna për Macën ecën mbroth në qytetin bregdetar. Me siguri, prania e madhe e italianëve në qytet duhet t’i ketë siguruar një klientelë të qëndrueshme. Këtyre viteve iu përkasin edhe shkrepjet e ndryshme të labëve me veshje të zonës, gjithnjë me ombrellat e tyre karakteristike në duar. Janë shkrepje të rralla që dokumentojnë njerëzit, zakonet, veshjet, peizazhet dhe mënyrën e jetesës së një popullate pak të fotografuar gjer atëherë. Po e kësaj kohe është edhe seria e shkrepjeve të ceremonisë së varrimit të shtetarit të madh Ismail Qemali. (1919)

Maca vijoi punën e fotografit në Vlorë deri në vitin 1920, më pas ai zhvendoset përsëri, këtë herë drejt Tiranës, ku mbyll dhe karrierën e tij fotografike. Nuk dihen motivet e mbylljes së studios në Vlorë, ndoshta ishte rënia e përgjithshme ekonomike që kaloi qyteti pas largimit të trupave italiane, gjë që mund të ketë qenë shkas i pakësimit të klientelës së studios.

Tashmë, fotograf me përvojë të madhe, vendoset në Tiranë, e cila sapo ishte shpallur kryeqytet i vendit. Ndoshta ishte pikërisht kjo ngjarje arsyeja e këtij destinacioni. Me vendosjen në Tiranë të qeverisë dhe institucioneve kryesore të shtetit të ri, nevoja për shërbime fotografike ishte e madhe. Maca duhet ta ketë hapur studion diku rreth viteve 1920-‘21 dhe bashkë me Ymer Balin ishin fotografët kryesorë të Tiranës së atyre viteve. Nga 1921 - 1925 ai fotografon pothuajse të gjitha kabinetet qeveritare, personazhet kryesore të politikës, revoltat e shpeshta, pasojë e luftës së brendshme për pushtet, anëtarët e këshillit të lartë të shtetit, por edhe ngjarjet kryesore nga i ashtuquajturi Revolucion Demokratik i Qershorit dhe protagonistët e tij. Me vlera të veçanta historike është seria e shkrepjeve të personazheve kryesore të jetës politike: kryeministrit Sulejman Delvina, peshkopit Fan Noli, Bajram Currit, Ahmet Zogut, Cena Kryeziut, Rexhep Shalës, organizatorit të Revolucionit të 1924-s apo Beqir Valterit atentatorit të Ahmet Zogut. Prodhimtaria e tij e ngjeshur e këtyre viteve është e pasur edhe me shkrepje nga jeta parlamentare e kohës, aktivitete politike, ceremoni të ndryshme shtetërore, gjë që dëshmon se Maca kishte fituar një status si fotograf i akredituar pranë institucioneve shtetërore. Ai dokumentoi pa ndërprerje ngjarje politike, kryengritje, atentatorë, dëshmorë, Revolucionin e vitit 1924 dhe kundërrevolucionin e Ahmet Zogut, shpalljen e Republikës dhe Zogun President. Falë tij kemi të ruajtura disa nga imazhet më domethënëse të kësaj periudhe të trazuar. Tashmë një ndër fotografët më me reputacion të kryeqytetit, Kolë Maca punon për realizimin e librit ‘Shqipëria e ilustruar e vitit 1927’. Ishte botimi i parë që i dha fotografisë një rol qendror, ndërsa fotografëve (Maca & Bali) mundësinë e fotografimit në çdo cep të Shqipërisë.

Maca spikat gjithashtu edhe në peizazhet urbane, kryesisht ato të Tiranës. Janë me qindra shkrepje (shumë syresh të botuara edhe kartolina), që dokumentojnë transformimin e vazhdueshëm të kryeqytetit në vitet 1925-1935. Janë skena përditshmërie, njerëz të kapur në befasi, në rrugë, pazare, dyqane, kafene, të cilat plotësohen me serinë e shkrepjeve arkitektonike të ndërtesave qeveritare, Sheshit “Skënderbej”, kafeneve, hoteleve, urave, xhamive apo të rrapit madhështor të ‘Tabakeve’. 

Në vitet 1930 Maca fotografon shpesh mbretin Zog, në ceremoni të ndryshme, parada ushtarake, por edhe në mjediset e pallatit mbretëror, vetëm ose në shoqërinë e anëtarëve të tjerë të familjes, gjë që dëshmon se në këtë kohë mbante edhe satusin e fotografit të oborrit mbretëror. Shkrepjet e mbretit Zog në kopshtin e pallatit apo seria e fotove të princ Tatit të vogël në mjediset e jashtme të vilës mbretërore janë ndër shkrepjet më të bukura të mbretit dhe familjarëve të tij.

Në fund të viteve 1930 studiot fotografike ishin të përhapura ngado, kryeqyteti numëronte me dhjetëra të tilla, dhe në konkurrencë të fortë mes tyre. Në këtë kohë, tashmë në moshë të thyer, aktiviteti i studios së tij reduktohet ndërsa dëshmitë fotografike të tij shuhen diku në fillimin e viteve 1940. Vdes i shpërfillur në Tiranë më 1954-n.

Me kalimin e viteve arkiva e tij u asgjesua nga koha dhe njerëzit. Për afro shtatëdhjetë vjet emri Maces u harrua, për t’u ‘rizbuluar’ pak vite më parë vetëm falë pasionit të disa koleksionuesve të fotografisë. Pak gjëra kanë mundur të shpëtojnë nga arkiva e dikurshme, disa dhjetëra printe origjinale dhe ca negativa në film, gjithnjë befasuese për nga kompozimi dhe mjeshtëria e fotografimit.

Publikohet i plotë nga fototeka.al 
Rubens Shima

@@@@@@@

Kolë Maca është padyshim fotografi më pak i njohur dhe më i anashkaluar në historinë e fotografisë shqiptare. Rrethuar me një aurë misteri prodhimtaria e tij shtrihet për afro gjysmë shekulli. ##### ##### ##### Me kalimin e viteve arkiva e tij u asgjesua nga koha dhe njerëzit. Për afro shtatëdhjetë vjet emri Maces u harrua, për t’u ‘rizbuluar’ pak vite më parë vetëm falë pasionit të disa koleksionuesve të fotografisë.

@@@@@@@

Kol Maca | Gra të ngarkuara me shkarpa | 1916 | print në letër

@@@@@@@

Kol Maca | Kasem Qafzezi, ministër i Luftës në kabinetin e qeverisë së Fan Nolit (16 qershor- 24 dhjetor 1924) | 1924 | print në letër